တစ္-ႏွစ္-သုံး ဂဏာန္းေလးမ်ားရဲ႕ စိတ္၀င္စားဖြယ္ အဓိပၸါယ္

ျမတ္ဗုဒၶ ႏွင့္  ခုႏွစ္ နွစ္သား ရဟႏၱာေလး ရွင္ေသာပါက တုိ႔  စႀကၤန္အတူ ေလွ်ာက္ေတာ္မူႀကစဥ္  ျမတ္ဗုဒၶက ေမးေတာ္မူကာ ေသာပါကသာမေဏေလး ေျဖၾကားေတာ္မူတဲ့
တစ္-ႏွစ္-သုံး ဂဏာန္းေလးမ်ားရဲ႕ စိတ္၀င္စားဖြယ္ အဓိပၸါယ္ေလးပါ ....


(၁) ဧကံနာမ ကႎ =  “တစ္” ဆုိတာ ဘာတဲ့လဲ ?
     သေဗၺသတၱာ အာဟာရ ႒ိတိကာ = အေႀကာင္းေႀကာင့္သာ တည္ရွိပါ “ ခႏၶာ ” ဆိုတာပဲ ။

(၂) ေဒြနာမ ကႎ  = “ ႏွစ္ ” ဆိုတာ ဘာတဲ့လဲ ?
      နာမဥၥ ရူပဥၥ  =  “ ရုပ္+နာမ္” တရား ႏွစ္ပါးပဲ ။

(၃)  တီဏိ နာမ ကႎ  =  “ သုံး ” ဆိုတာ ဘာတဲ့လဲ ?
      တိေႆာ ေ၀ဒနာ =  ေ၀ဒနာတရား သုံးပါးပဲ ။
               ” ေ၀ဒနာသုံးပါး ”  ဆိုတာ ...
       1 . သုခေ၀ဒနာ - ကိုယ္စိတ္ခ်မ္းသာ ခံစားမႈ ၊
       2 . ဒုကၡေ၀ဒနာ  - ကိုယ္စိတ္ဆင္းရဲ ခံစားမႈ ၊
       3 . အဒုကၡမသုခေ၀ဒနာ - ခ်မ္းသာျခင္းလည္းမဟုတ္+ဆင္းရဲျခင္း မဟုတ္တဲ့ ( ထူးျခားမႈမရွိ )  စပ္ႀကား ခံစားမႈ ၊
          { ဥေပကၡာေ၀ဒနာ - ဣ႒ာရုံေလာက္လည္း မေကာင္း ၊ အနိ႒ာရုံေလာက္လည္း မဆုိး အလယ္အလတ္မွ် အလုိရွိအပ္ လ်စ္လ်ဴရႈအပ္ေသာ ခံစားမႈ ။

(၄)  စတၱာရိ နာမ ကႎ   =  “ေလး” ဆိုတာ ဘာတဲ့လဲ ?
      စတၱာရိ အရိယသစၥာနိ =  အရိယသစၥာ ေလးပါးပဲ ။
             ” အရိယသစၥာ ေလးပါး ”  ဆိုတာ
ဒုကၡအရိယသစၥာ                                         -  ဆင္းရဲေႀကာင္း ဟူေသာ အရိယာတို႔ သိအပ္ေသာ အမွန္တရား ၊
ဒုကၡသမုဒယအရိယသစၥာ                              -  ဆင္းရဲမႈကို ျဖစ္ေစတတ္ေသာ အေႀကာင္းခံ ဟူေသာ အရိယာတုိ႔ သိအပ္ေသာ အမွန္တရား ၊
ဒုကၡနိေရာဓ အရိယသစၥာ                              -  ဆင္းရဲမႈ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္း အရိယာတုိ႔ သိအပ္ေသာ အမွန္တရား ၊
ဒုကၡနိေရာဓဂါမိနီပဋိပဒါ အရိယသစၥာ                -  ဆင္းရဲမႈခ်ဳပ္ၿငိမ္းရာ အက်င့္ဟူေသာ အရိယာတုိ႔ သိအပ္ေသာ အမွန္တရား  ... တို႔ ျဖစ္ပါတယ္ ။

(၅)  ပဥၥ နာမ ကႎ =   ” ငါး ” ဆုိတာ ဘာတဲ့လဲ ?
       ပဥၥဳပါဒါနကၡႏၶာ = ဥပါဒါနကၡႏၶာ ငါးပါး ပဲ ။
         ပဥၥ + ဥပါဒါန + ခႏၶာ = ဥပါဒါန္၏ အာရံုျဖစ္ေသာ ေလာကီခႏၶာ ငါးပါး
             ( ဘ၀တဏွာ၌ စြဲလမ္းျခင္း၏ အစု )
            
(၆)  ဆ နာမ ကႎ  =   “ေျခာက္” ဆိုတာ ဘာတဲ့လဲ ?
       ဆ အဇၥ်တၱိကာနိ အာယတနာနိ = အတြင္းအာယတန ေျခာက္ပါးပဲ။
               “ အတြင္းအာယတန ေျခာက္ပါး ”  ဆိုတာ
              1 . စကၡာယတန - (စကၡဳ + အာယတန = မ်က္စိအႀကည္၏ တည္ရာ ။
              2 . ေသာတာယတန - ( ေသာတ + အာယတန = နားအႀကည္၏ တည္ရာ ။
              3 . ဃာနာယတန -  ( ဃာန + အာယတန = နားအႀကည္၏ တည္ရာ ။
              4 . ဇိ၀ွာယတန - ( ဇိ၀ွ + အာယတန = လွ်ာအႀကည္၏ တည္ရာ ။
              5 . ကာယာယတန - ကာယ + အာယတန = ကိုယ္အႀကည္၏ တည္ရာ / ကာယ၀ိညာဥ္၏ တည္ရာ ျဖစ္ရာ အေၾကာင္း ။
              6 . မနာယတန - မန + အာယတန = သိတတ္ေသာ တရား၏ တည္ရာ / သမၸယုတ္တရားတုိ႔၏ ျဖစ္ေၾကာင္းစိတ္ ။
(၇)  သတၱ နာမ ကႎ  =   “ခုႏွစ္” ဆိုတာ ဘာတဲ့လဲ ?
       သတၱေဗာဇၥ်ဂၤါ =    ေဗာဇၥ်င္ ခုႏွစ္ပါးပဲ ။
 ေဗာဇၥ်င္ဆိုတာ
  ေဗာဓိ + အဂၤ = သိတတ္တဲ့ပုဂၢိဳလ္ (သို႔မဟုတ္ ) အသိဥာဏ္ ရဲ႕ သိေႀကာင္း အေထာက္အပံ့ အဂၤါရပ္ )
{  တနည္း }  ေဗာဓိႆ   + အဂၤါ = ေဗာဇၥ်ဂၤါ  “ ေဗာဓိႆ   = သစၥာေလးပါး တရားအေပါင္းကို သိျခင္း - မဂ္ဖိုလ္ဥာဏ္၏ ၊ အဂၤါ = အေၾကာင္းတို႔တည္း/ အစိတ္အပိုင္းတုိ႔တည္း ။
ခုႏွစ္ပါးဆိုတာ ...
  1 . သတိသေမၺာဇၥ်င္      -  သတိတရားစဲြၿမဲျခင္း တိုးပြားမႈ  = ေအာက္ေမ့ျခင္း မဂ္ဖိုလ္ဥာဏ္ အစိတ္ “ သတိေစတသိက္ ”   ၊
  2 . ဓမၼ၀ိဇယသေမၺာဇၥ်င္  - တရားဓမၼဆင္ျခင္သုံးသပ္မႈ = တရားစိစစ္ျခင္း မဂ္ဖိုလ္ဥာဏ္ အစိတ္ “ ပညာေစတသိက္ ” ၊
  3 . ၀ီရိယသေမၺာဇၥ်င္      - အကုသိုလ္ေတြ ပယ္ရွား - ကုသိုလ္ေတြ ျပည့္၀ေအာင္ ႀကိဳးစားအားထုတ္မႈ  = လုံ႕လစုိက္ျခင္း မဂ္ဖိုလ္ဥာဏ္ အစိတ္ “ ၀ီရိယေစတသိက္ ” ၊
  4 . ပီတိသေမၺာဇၥ်င္        - စိတ္ထဲမွာ တရားဓမၼျဖင့္ ေက်နပ္ႏွစ္သက္မႈ = ႏွစ္သက္ျခင္း မဂ္ဖုိလ္ဥာဏ္ အစိတ္ “ ပီတိေစတသိက္ ” ၊
  5 . ပႆဒၶိသေမၺာဇၥ်င္     - ကိုယ္စိတ္ႏွစ္ပါး ၿငိမ္းေအးမႈ = ေအးျမျခင္း မဂ္ဖုိလ္ဥာဏ္ အစိတ္ “ ကာယ-စိတၱ ပႆဒိၶေစတသိက္ ” ၊
  6 . သမာဓိသေမၺာဇၥ်င္     - စိတ္တည္ၿငိမ္မႈ = စိတ္၏ တည္ၾကည္ျခင္း  မဂ္ဖုိလ္ဥာဏ္ အစိတ္ “ ဧကဂၢတာေစတသိက္ ” ၊
  7 . ဥေပကၡာသေမၺာဇၥ်င္   - သဘာ၀တရားအားလုံးဟာ တညီတည္း ေဆာင္ရြက္ေနမႈ = လ်စ္လ်ဴရႈျခင္း  မဂ္ဖုိလ္ဥာဏ္ အစိတ္ “ တႀတမဇၥ်တၱတာ ေစတသိက္ ” ၊
 { သမာဓိအားေကာင္းလာေသာ္ လ်စ္လ်ဴရႈေသာအားျဖင့္ အာရုံ၌ စိတ္ကိုလႊတ္ထား၍ ပြားမ်ားမႈ }

(၈)  အ႒ နာမ ကႎ  =   “ရွစ္” ဆိုတာ ဘာတဲ့လဲ ?
      အရိေယာအ႒ဂၤ ိေကာ မေဂၢါ = မဂၢင္ ရွစ္ပါး ဆိုတာပဲ ။
                          “ မဂၢင္ (၈) ပါး ” ဆုိတာ
                1 .  သမၼာဒိ႒ိ          -  မွန္ကန္ေသာအျမင္၊
                2 .  သမၼာသကၤပၸ     -  မွန္ကန္ေသာအႀကံ၊ 
                3 .  သမၼာ၀ါစာ        -  မွန္ကန္ေသာ စကား ၊
                4 .  သမၼာကမၼ ႏၱ      -  မွန္ကန္ေသာအျပဳအမူ ၊
                5 .  သမၼာအာဇီ၀      -  မွန္ကန္ေသာ အသက္ေမြးမႈ ၊
                6 .  သမၼာ၀ါယာမ     -  မွန္ကန္ေသာ အားထုတ္မႈ ၊
                7  . သမၼာသတိ        -  မွန္ကန္ေသာ သတိ ၊
                8  . သမၼာသမာဓိ      -  မွန္ကန္ေသာ သမာဓိ ...တို႔ ျဖစ္ပါတယ္ ။

(၉)  န၀ နာမ ကႎ  = “ ကိုး ” ဆိုတာ ဘာတဲ့လဲ ?
      န၀သတၱာ၀ါသာ = သတၱာ၀ါသ ဘုံကိုး၀ ဆိုႀကတာပါပဲ ။
         “ သတၱာ၀ါသ ဘုံကုိး၀ ” ဆိုတာ ...
      1 .  နာနတၱကာယ နာနတၱသညီ    =  ပဋိသေႏၶအမ်ိဳုးမ်ိဳး ရုပ္သြင္အမ်ိဳးမ်ိဳး -“  ၀ိနိပါတိက အသုရာဘုံ ၊ လူ႕ဘုံ ၊ နတ္ဘုံ ”
      2 .  နာနတၱကာယ ဧကတၱသညီ      =  ရုပ္သြင္အမ်ိဳးမ်ိဳး ၊ ပဋိသေႏၶတစ္မ်ိဳးတည္း - ” အပါယ္ေလးဘုံ ၊ ပထမစ်ာန္သုံးဘုံ ”
      3 .  ဧကတၱကာယ နာနတၱသညီ        = ရုပ္သြင္တစ္မ်ိဳးတည္း ၊ ပဋိသေႏၶအမ်ိဳးမ်ိဳး - “ ဒုတိယစ်ာန္သုံးဘုံ ”
      4 .  ဧကတၱကာယ ဧကတၱသညီ        =  ရုပ္သြင္တစ္မ်ိဳး ၊ ပဋိသေႏၶတစ္မ်ိဳး - ” တတိယစ်ာန္သုံးဘုံ ၊ ေ၀ဟပၹိဳလ္ဘုံ ၊ သုဒၶါ၀ါသ ငါးဘုံ ”
      5 .  အသညီ                                = အသညသတ္ျဗဟၼာ - “ နာမ္မရွိ+ရုပ္သာရွိ “
      6 .  အာကာသာနဥၥာယတနုပဂ          = ပထမ အရူပဘုံ ျဗဟၼာ ။
      7 .  ၀ိညာနဥၥာယတနုပဂ                  = ဒုတိယ အရူပဘံု ျဗဟၼာ ။
      8 .  အာကိဥၥညာယတနုပဂ                = တတိယ အရူပဘံု ျဗဟၼာ ။
      9 .  ေန၀သညာ နာသညာယတနုပဂ    = စတုတၳ အရူပဘံု ျဗဟၼာ + တို႔ ျဖစ္ပါတယ္ ။
(၁၀)  ဒသ နာမ ကႎ =  “ တစ္ဆယ္ ” ဆိုတာ ဘာတဲ့လဲ ?
        ဒသဟေဂၤဟိ သမႏၷာဂေတာ အရဟာတိ ၀ုစၥတိ = ဆယ္ပါးအဂၤါ ျပည့္စုံပါ ရဟႏၱာဥစၥာပဲ ။
                     “  ရဟႏၱာဥစၥာျဖစ္တဲ့ အဂၤါ (၁၀) ပါး ” ဆိုတာ
          မဂၢင္ရွစ္ပါး ႏွင့္ သမၼာဥာဏ္ ၊ သစၥာ၀ိမုတၱိဥာဏ္ တုိ႔ျဖစ္ပါတယ္ ။